Authenticiteit verslaving
De hedendaagse honger naar echtheid kan niet worden gestild. Authenticiteit is een maatschappelijke verslaving die in stand wordt gehouden door marketeers, nostalgici, hipsters en cultuurcritici. Onze hedendaagse behoefte aan authenticiteit creëert juist een tegenovergesteld effect, namelijk een wereld van gekunsteldheid. De tragiek van de authenticiteitjunk is dat hij zijn eigen verslaving blijft voeden.
Industrieën en marketeers trachten onze honger te stillen door producten, beelden en imago’s te verkopen die door een bedacht sausje van authenticiteit zijn gehaald. De hedendaagse mens laat zich niet gemakkelijk verleiden en prikt door veel van deze sausjes heen. Als je er zelf niet doorheen prikt dan zijn er wel allerlei televisieprogramma’s en websites die je daarbij helpen want de markt voor authentiek gesauste producten is vandaag de dag net zo groot als de markt voor het ontmaskeren van diezelfde producten. We zijn één en al oog en oor wanneer we een onthullende inzage krijgen in bijvoorbeeld de ware mens achter de politicus of het van fotoshop ontdane lichaam.
Dat we zo geobsedeerd zijn door een echte werkelijkheid die achter een schijnwerkelijkheid zou schuilgaan is niet vreemd. Menig cultuuranalyticus wijst erop hoe in onze hedendaagse cultuur de grenzen tussen echt versus onecht, authentiek versus onauthentiek en natuurlijk versus onnatuurlijk, in toenemende mate vervagen. Deze grensvervagingen worden door verschillende factoren veroorzaakt waarvan media, technologische ontwikkeling en digitalisering de meest invloedrijke zijn. Mensverbeterende technieken zoals plastische chirurgie, menselijke protheses, kunstmatige ledematen en neuro-enhancers zorgen er bijvoorbeeld voor dat de scheiding natuurlijk versus onnatuurlijk en mens versus techniek steeds meer vervaagt. Een andere grensvervager zijn onze traditionele en online media. We worden overspoeld met beelden die een geënsceneerde of halve werkelijkheid representeren waardoor mediabeeld en werkelijkheid door elkaar lopen. Een kopie vervangt het origineel waardoor we op den duur het oorspronkelijke niet meer als zodanig weten te herkennen. Een sprekend voorbeeld hiervan is een test met jonge meisjes die naar foto’s van vagina’s kijken en een cosmetisch gecorrigeerde vagina voor een natuurlijke aanzien. Ook krijgen we steeds meer te maken met grensvervagingen tussen virtuele en fysieke werkelijkheid, denk bijvoorbeeld aan intieme technologie en virtual reality. De conclusie die hieruit kan worden getrokken is dat het echte en het onechte en het natuurlijke en onnatuurlijke vandaag de dag vloeiend in elkaar over lopen. Voor de één mondt dat uit in een romantisch-nostalgisch verlangen naar echtheid waarbij men probeert nepheid te ontmaskeren en deze vervolgens bekritiseerd. Sommige cultuurcritici maken er zelfs een ware sport van om valse authenticiteitclaims te ontmaskeren. Populaire voorbeelden daarvan zijn de ontmaskering van valse schoonheidsclaims in Sunny Bergman’s Beperkt Houdbaar of de ontmaskering van valse voedselclaims in het programma Keuringsdienst van Waarde.
Voor anderen is deze grensvervaging in plaats van een mikpunt van kritiek een postmodernistisch festijn waar met elkaar geproost wordt op het overstijgen van ouderwetse, beklemmende tegenstellingen. Zo bestaan er hedendaagse subculturen waarbinnen ‘het neppe’ juist gevierd wordt in plaats van geproblematiseerd. Een esthetiek die in alle openheid de echtheid van het valse benadrukt, is voor sommigen het antwoord op de gekunstelde authenticiteit van de hedendaagse hipster.
Maar waar moet een authenticiteitjunk zijn heil zoeken die zich niet thuis voelt in de gekunstelde wereld van de romantische hipster noch in de wereld van de postmodernistische feestvierder? Wat als onze alledaagse wereld overspoeld raakt met authentieke koffiebarretjes, imperfecte lichamen die schoonheidsproducten promoten, sloophouten tafels, rauwe rafelrandjes en reality series? Wat als deze marketingbubbel volledig is doorgeprikt? Misschien zullen marketeers zich nog geavanceerder gaan bezig houden met de vraag hoe kritische consumenten die door alle aura’s van authenticiteit heen prikken, alsnog bereikt kunnen worden.
Iemand die naadloos aansluit bij de hedendaagse hang naar authenticiteit is Lena Dunham. Haar hitserie Girls weet precies te raken aan onze hedendaagse hang naar menselijke imperfectie, kwetsbaarheid, rauwe randjes en (on)gezellige excentriciteit. Maar waarom zou haar alom geprezen serie eigenlijk authentieker zijn dan de oogverblindende kitsch uit MTV realityseries zoals The Hills. Beide spreken een andere doelgroep aan en appelleren aan een tegenovergestelde esthetiek en moraal maar wel door middel van eenzelfde vorm van gekunsteldheid: opzettelijk imperfectie construeren is namelijk net zo gekunsteld als opzettelijk perfectie creëren. Imperfectie verkoopt en daarmee zijn we weer terug bij het begin: onze hedendaagse behoefte aan authenticiteit creëert juist een tegenovergesteld effect, namelijk een wereld van gekunstelde echtheid waarbinnen imperfectie geconstrueerd wordt als indicator voor authenticiteit. Duhham stilt onze honger naar authenticiteit en wakkert hem tegelijk aan.
Wie wenst te ontsnappen aan deze vicieuze cirkel zou zijn heil allicht beter kunnen zoeken in een levenshouding die minder berekenend en meer spontaan van aard is. Helaas wordt spontaniteit steeds onmogelijker in een samenleving waarin alles draait om nut, risico uitbanning en doelmatigheid. We vergaren steeds meer kennis over onszelf en worden om de oren geslagen met data over hoe (on)gezond we zijn, hoe onze hersenen (dis)functioneren, hoe (on)fit we zijn en wat onze voeding met ons lichaam doet. Alles wordt gekwantificeerd en liefst zo snel mogelijk ingezet om ons leven nog beter stuurbaar te maken. Worden we daar gelukkigere mensen van? Ons leven wordt in ieder geval ingewikkelder en stressvoller want hoe meer kennis we over onszelf bezitten, hoe meer er ook verwacht wordt dat we zullen handelen naar deze nieuwe kennis. We richten onze systemen daar steeds meer op in. Handel je niet naar deze kennis, dan volgt daaruit het verwijt dat je geen verantwoordelijkheid voor je eigen leven neemt, dat je onnodige risico’s hebt genomen of dat je omslachtig bezig bent. Dit alles beredeneerd vanuit een economisch kader want deze kennis zal uiteindelijk ingezet worden om kosten te besparen. Denk bijvoorbeeld aan verzekeraars en werkgevers. Het gevolg is dat we steeds minder de vrijheid hebben om ondoelmatig te mogen leven. Het zal mij benieuwen hoe we authenticiteit in ons dagelijks leven gaan ervaren wanneer steeds meer aspecten van ons leven meetbaar en daardoor tevens stuurbaar worden.
